شیوه صحیح مطالعه ،چهار مزیت عمده زیر را به دنبال دارد:
1- زمان مطالعه را کاهش میدهد.
2- میزان یادگیری را افزایش میدهد .
3-مدت نگهداری مطالب در حافظه را طولانی تر می کند.
4- به خاطر سپاری اطلاعات را آسانتر می سازد.
برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم درحین خواندن ضروری است تابرای مرور مطالب،دوباره کتاب رانخوانده و در زمانی کوتاه ازروی یادداشتهای خود مطالب را مرور کرد .
یادداشت برداری ، بخشی مهم و حساس از مطالعه است که باید به آن توجهی خاص داشت . چون موفقیت شما را تا حدودی زیاد تضمین خواهد کرد و مدت زمان لازم برای یادگیری را کاهش خواهد داد. خواندن بدون یادداشت برداری یک علت مهم فراموشی است.
شش روش مطالعه:
خواندن بدون نوشتن
خط کشیدن زیرنکات مهم
حاشیه نویسی
خلاصه‌نویسی
کلید برداری
خلاقیت و طرح شبکه‌ای مغز
1- خواندن بدون نوشتن: روش نادرست مطالعه است . مطالعه فرآیندی فعال و پویا است وبرای نیل به این هدف باید از تمام حواس خود برای درک صحیح مطالب استفاده کرد. باید با چشمان خود مطالب را خواند، باید در زمان مورد نیاز مطالب را بلند بلند ادا کرد و نکات مهم را یادداشت کرد تا هم با مطالب مورد مطالعه درگیر شده و حضوری فعال و همه جانبه در یادگیری داشت و هم در هنگام مورد نیاز، خصوصاً قبل از امتحان ، بتوان از روی نوشته ها مرور کرد و خیلی سریع مطالب مهم را مجدداً به خاطر سپرد .
2- خط کشیدن زیر نکات مهم :این روش شاید نسبت به روش قبلی بهتر است ولی روش کاملی برای مطالعه نیست چرا که در این روش بعضی از افراد بجای آنکه تمرکز و توجه بروی یادگیری و درک مطالب داشته باشند ذهنشان معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می گردد .حداقل روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم به این صورت است که ابتدا مطالب را بخوانند و مفهوم را کاملاً درک کنند و سپس زیر نکات مهم خط بکشند نه آنکه در کتاب بدنبال نکات مهم بگردند تا زیر آن را خط بکشند.
3- حاشیه‌نویسی: این روش نسبت بدو روش قبلی بهتر است ولی بازهم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می‌تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد.
4- خلاصه نویسی: در این روش شما مطالب را میخوانید و آنچه را که درک کرده اید بصورت خلاصه بروی دفتری یادداشت می کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روشهای قبلی بهتر می باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آنها را یادداشت می کنید اما بازهم بهترین روش برای خواندن نیست .
5- کلید برداری :کلید برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است . در این روش شما بعد از درک مطالب، بصورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می کنید و در واقع کلمه کلیدی کوتاهترین، راحتترین ،بهترین وپرمعنی ترین کلمه‌ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می شود .
6- خلاقیت و طرح شبکه ای مغز: این روش بهترین شیوه برای یادگیری خصوصاً فراگیری مطالب درسی است .در این روش شما مطالب را میخوانید بعد از درک حقیقی آنها نکات مهم را به زبان خودتان و بصورت کلیدی یادداشت می کنید و سپس کلمات کلیدی را بروی طرح شبکه ای مغز می نویسد ( در واقع نوشته های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می کنید)تا در دفعات بعد به جای دوباره خوانی کتاب ، فقط به طرح شبکه ای مراجعه کرده وبا دیدن کلمات کلیدی نوشته شده بروی طرح شبکه ای مغز ، آنها را خیلی سریع مرور کنید . این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش میدهد و درس خواندن را بسیار آسان می کند. و بازده مطالعه را افزایش میدهد.
شرایط مطالعه
بکارگیری شرایط مطالعه یعنی بهره وری بیشتر از مطالعه
شرایط مطالعه ، مواردی هستند که با دانستن ، بکارگیری و یا فراهم نمودن آنها ، می توان مطالعه ای مفیدتر با بازدهی بالاتر داشت و در واقع این شرایط به شما می آموزند که قبل از شروع مطالعه چه اصولی را به کار گیرید ، در حین مطالعه چه مواردی را فراهم سازید و چگونه به اهداف مطالعاتی خود برسید و با دانستن آنها می توانید با آگاهی بیشتری درس خواندن را آغاز کنید و مطالعه ای فعالتر داشته باشید:
1- آغاز درست: برای موفقیت در مطالعه ،باید درست آغازکنید.
2- برنامه‌ریزی: یکی از عوامل اصلی موفقیت ، داشتن برنامه منظم است .
3- نظم و ترتیب: اساس هر سازمانی به نظم آن بستگی دارد .
4-حفظ آرامش: آرامش ضمیر ناخود آگاه را پویا و فعال میکند.
5- استفاده صحیح از وقت: بنیامین فرانکلین، «آیا زندگی را دوست دارید؟ پس وقت را تلف نکنید زیرا زندگی از وقت تشکیل شده است.»
6- سلامتی و تندرستی: عقل سالم در بدن سالم است.
7- تغذیه مناسب: تغذیه صحیح نقش مهمی در سلامتی دارد.
8- دوری از مشروبات الکلی: مصرف مشروبات الکلی موجب ضعف حافظه میشود.
9 – ورزش: ورزش کلید عمر طولانی است.
10-خواب کافی: خواب فراگیری و حافظه را تقویت میکند.
درک مطلب: آنچه در حافظه بلند مدت باقی می‌ماند، یعنی مطالب است.
کاربرد روش های مطالعه در تک تک دروس
نکته 1- مهمترین مرجع سؤالات ، کتابهای درسی می باشند. مخصوصاً در سال های اخیر که سؤالات کنکور در تمامی دروس به سمت مفهومی شدن گام برداشته اند، لزوم توجه دقیق و مرجع قرار دادن کتابهای درسی الزامی است .
نکته 2- ضرایب دروس اختصاصی در موقع محاسبه جهت تعیین نمره ی تراز، به دلیل اختصاصی بودن در یک ضریب 3 ضرب می شود. یعنی در گروه علوم ریاضی ضریب درس ریاضیات برابر 12 و ضریب فیزیک برابر 9 و ضریب شیمی برابر 6 است .
نکته 3- در هنگام مطالعه دروس برای کنکور، میزان مطالعه هر درس باید با توجه به ضریب و نقشی که در موفقیت شما در کنکور دارد تعیین شود. واضح است درسی که ضریب 3 دارد دارای اهمیت بیشتری از درس با ضریب 2 می باشد. اما این به منزله ی این نمی باشد که شما از دروس با ضرایب کمتر غافل شوید. مثلاً همانطور که بعداً می آید درس عربی که ضریب 2 دارد دارای انحراف معیار بالایی است یعنی کسب یک درصد خوب مثلاً 70 درصد در این درس به دلیل آنکه اکثر دانش آموزان درصد خوبی در این درس کسب نمی کنند. امتیاز بالاتری از نمره ی کسب شده را برای شما به همراه دارد. [به این سؤال توجه کنید: اگر شما در درسی که همه ی افراد در آن درصد بالایی کسب می کنند یک درصد خوب کسب کنید مؤثرتر است یا در درسی که اکثر دانش آموزان در آن درصد خوبی نداشته اند؟]
نکته 4- موفقیت در کنکور یعنی پیشرفت در تمامی دروس نه یک یا چند درس . پس هیچ درسی را به دلیل سخت بودن یا اهمیت کم داشتن در کنکور و یا به هر دلیل دیگر رها نکنید.
نکته 5- بهترین کتابهای تستی ، تست های طبقه بندی شده آزمون های سراسری و دانشگاه آزاد اسلامی می باشد که در هنگام و بعد از مطالعه و همچنین به صورت مجموعه ای [این تست ها تفکیک شده نیست و مربوط به آزمون یک سال است] برای جمع بندی نهایی از یک ماه و نیم مانده به کنکور می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
خیلی از دانش آموزان می پرسند که از چه کتابهای تستی استفاده کنیم؟ در پاسخ باید گفت که بهترین کتاب تست ، کتابی است که در آن تست های استاندارد آمده باشد و استاندارد شده ترین تست ها مربوط به تست های آزمون سراسری و پس از آن آزمون دانشگاه آزاد اسلامی می باشد. بنابراین، در مرحله ی اوّل این تست ها را بررسی کنید و اگر فرصت داشتید، به سراغ تست های تألیفی بروید، زیرا همان طور که بیان شد، تست های آزمون سراسری و دانشگاه آزاد، استاندارد هستند و (به طور کلی) معمولاً نماینده تعداد تست های بی شماری هستند که در مخزن سؤالات وجود دارند.
ادبیّات
درس ادبیّات به علت ضریب بالایی که دارد از اهمّیّت زیادی در کنکور برخوردار است . برخلاف آنچه برخی باشد، داوطلبان تصوّر می کنند و در موقع مطالعه زمان بسیار زیادی را به مطالعه ی دستور زبان فارسی اختصاص می دهند، تعداد پرسش های کمی از این درس به دستور زبان فارسی اختصاص دارد و اکثر پرسش های کنکور از متون ادب فارسی است . (حدود 80 درصد).
متون ادبیات فارسی که بخش اعظم پرسش ها از آن طرح می شود، شامل معانی لغات ، اصطلاحات ، عبارت ها و یا واژه ها و همچنین معنای اشعار، نثر ساده و مسجّع و کنایه های ادبی به اضافه ی ضرب المثل ها، آرایه ها و صنایع ادبی (تشبیه جناس و...) می باشد.
در مطالعه ی درس ادبیّات به درس هایی که سؤال خیز هستند مانند حسنک وزیر، پله پله تا ملاقات خدا و یا اشعار حافظ ، سعدی و مولانا و... توجّه ویژه ای داشته باشید زیرا آن ها از اهمّیّت خاصّی برخوردار می باشند. بنابراین، این درس ها را با دقت بیش تری مطالعه کنید.
کتاب ادبیّات را از ابتدای آن ، شروع به مطالعه کنید و درس به درس پیش بروید. بهتر است برای درس ادبیّات، دو سری خلاصه برداری یا فیش برداری انجام دهید: یک سری مربوط به معانی لغات ، اصطلاحات و واژه ها و قسمت دیگر مربوط به تاریخ ادبیّات ، که در بخش مربوط بیشتر توضیح داده می شود.
* درس ادبیّات فارسی از بخش های زیر تشکیل شده است :
* متون
درس ها و متن های ادبی را بخوانید و به معانی لغات و اصطلاحاتی که در آنها به کاررفته توجّه کنید. برای یافتن معانی لغات حتماً از قسمت واژه ها و اعلام در انتهای کتاب استفاده کنید و تنها به توضیحات مدرّسین یا اطّلاعات شخصی اکتفا نکنید. درس هایی را که جمله های آن ها سخت تر است، با دقّت بیشتری بخوانید و سطر به سطر آنها را معنی کنید و از اصطلاحات ، کنایه ها و... که در آنها به کار رفته است ، غافل نشوید. درس ها را به گونه ای مورد مطالعه قرار دهید که اگر سؤالاتی با عنوان درک مطلب از آن مطرح شد، توانایی پاسخ گویی را داشته باشید (درک مطلب، قسمتی است که در مورد مفهوم متن و منظور نویسنده از کاربرد جمله ای خاص از شما پرسش می کند).
* اشعار
اشعار را بخوانید و آنها را معنی کنید. در اشعار، به صنایع ادبی و کنایه ها و استعارات توجّه کنید. معانی اشعار را بیت به بیت مطالعه کنید. توجّه داشته باشید که درک عمیق معانی اشعار، بسیار مهم است، چون در کنکور سال های اخیر توجّه ویژه ای به اشعار و کشف ارتباط میان آن ها شده است.
* املا
سعی کنید در حین مطالعه ی متون، حتماً به املای کلمات مهم توجّه داشته باشید زیر آن ها خط بکشید یا این که در حاشیه ی کتاب، در صفحه ای که آن کلمه در آن قرار دارد، مجدّداً یادداشت کنید تا با یک نگاه گذری و سطحی نیز املای آن، در ذهنتان تداعی شود.
* تاریخ ادبیّات و لغات
این قسمت از کتاب ادبیّات که به زندگی شاعران و نویسندگان اشاره می کند و در آنها موضوعاتی مانند سال تولّد و فوت ، محلِّ تولّد، نام آثار آنان و محتوای آنها و به طورکلی هرگونه اطلاعاتی درباره ی آن ها را مطرح می کند. به علّت تعداد زیاد نویسندگان و شاعران که در کتاب ادبیّات مطرح شده است ، امکان فراموشی آنها نیز بیشتر است . بنابراین، باید از تاریخ ادبیّات فیش برداری کنید و مطالب فیش ها را به طور مرتّب مرور نمایید. در زیر، روش هایی برای به خاطرسپاری بهتر به شما ارائه می شود:
1- روشهای خاصّی برای حفظ اسامی و نکات و... ابداع کنید.
مثلاً برای یادگیری و حفظ مطالب از تکنیک هایی نظیر مخفّف ها استفاده کنید؛ مثلاً، برای حفظ آثار خمسه ی نظامی گنجوی که عبارتند از: مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر و اسکندرنامه. با استفاده از حروف اوّل آن ها می توان کلمه ی مخفّف «ملخها» را ساخت و از این کلمه برای به یادآوری آثار نظامی می توانید استفاده کنید.
خلاصه ای از مطالب کتاب را به صورت فیش درآورید تا در زمان های مناسب بتوانید مرور کنید.
برای حفظ کردن لغات و اصطلاحات، می توانید از دو روش زیر در هنگام مطالعه و یادگیری، استفاده کنید.
روش اوّل- استفاده از کلمات هم خانواده است ؛ مثلاً، برای حفظ معنی کلمه ی «مقیم » ببینید چه کلمه ی هم خانواده ای از آن را می شناسید. [اقامت کننده] و به وسیله ی آنها کلمه ی موردنظر را فرا گیرید. [و مقیم؛ یعنی، اقامت کننده ، کسی که در مکانی مسکن گزیده باشد]
روش دوم- تداعی معانی است . در این روش ببینید واژه یا لغت موردنظر در ذهن شما چه معنایی را تداعی می کند؛ مثلاً، کلمه ی «مهد» شما را به یاد کلمه ی مهدکودک می اندازد که به معنی محلِّ نگهداری کودک است . بنابراین، مهد به معنی محل نگهداری و گهواره است . شما در این جا معانی کلمات ناآشنا را با کلماتی که برای ذهن شما آشنا هستند، پیوند می زنید. مثال دیگر، کلمه ی محظوظ است که شما را به یاد حظ کردن (به معنی بهره مند شدن ) می اندازد. پس، محظوظ به معنی «بهره مند شده » می باشد.
سعی کنید با استفاده از این روشها و خلاقیّت ، علاوه بر این که مطالب را بهتر به حافظه می سپارید، مطالعه ی درس ادبیّات را شیرین تر کنید.
الف- فیش های مربوط به لغات
در هنگام مطالعه ی درس ادبیّات، هرگاه به لغاتی رسیدید که احساس کردید مهم هستند یا به یادسپاری آنها برای شما مشکل است و همچنین لغاتی که از نظر املایی مهم هستند، آنها را روی فیش ها بنویسید و آنها را به دفعات مرور کنید.
بر روی این فیش ها می توانید معانی اصطلاحات و واژه ها و عبارات مهم و حتی معانی ضرب المثل ها و یا کنایه ها و استعاره ها را نیز یادداشت کنید. علاوه بر این به لغاتی که مشابه همدیگر هستند نیز توجه کنید و آنها را روی یک فیش یادداشت کنید. مانند:
چند مثال از لغت های مشکل : تطاول (دست درازی کردن ) دیلاق (قددراز) صولت (حمله ـ شدّت ) قاپوچی (دربان )
چند مثال از لغت ها (با تأکید بر وجه املایی ): تنزیه (پاک شمردن ) سفاهت (نادانی ) سماط (سفره ) مخذول (خوار شده ) محظوظ (بهره مند شده ) تپق (گرفتگی زبان )
چند مثال از تضاد: ازل و ابد (زمان بدون آغاز زمان بدون پایان ) اقبال و ادبار (روی آوردن شانس پشت کردن شانس ) و...
ب- فیش های تاریخ ادبیّات
در بالای این فیش ها نام شخصیّت موردنظر را بنویسید و اطّلاعاتی را که درباره ی این شخصیّت در کتاب های درس ادبیّات می بینید، در پایین آن یادداشت کنید. از جمله قرنی که در آن می زیسته اند، آثار، محتوای آثار، سبک ادبی، نگارش نویسنده و یا ویژگی های خاصِّ نگارش وی ، شاگردان و هم عصران معروف آن و به طور کلی هرگونه اطّلاعاتی را که در کتابهای درسی درباره ی آنها آمده است، به طور خلاصه یادداشت کنید. در پایان، لازم است یادآوری شود که در تهیّه ی این فیش ها و خلاصه ها حتماً به قسمت اَعلام در انتهای کتاب توجّه کنید، زیرا بسیار مورد توجّه طراحان سؤال قرار دارد.
شیوه های ترغیب جوانان به مطالعه
کاربستن پیشنهادهای زیر در تقویت گرایشهای
مطالعاتی نسل نو بسیار مؤثراست:
1- بلند نظری در مطالعه
دیدگاه حضرت
امام خمینی «ره» درباره گامهای تکامل و ترقی در زندگی این بود که: انسان قبل از
رسیدن به هر مرحله ای باید به آن مرحله به عنوان «مقدمه» علاقمند باشد، اما بعد از
وصول به آن، آن را «حجاب» بداند. در این سیر صعودی، انسان به جائی می رسد که برای
رسیدن به مقام والای «تزکیه» تعلیمی را که تا کنون «مقدمه» بوده است، از این پس
«حجاب» بداند.
آن عزیز سفر کرده، روزی در پایان سال تحصیلی طبق سنت دیرینه به
موعظه پرداخت و فرمود:
«یک روز این اصطلاحات علمی از یادتان می رود. گاهی در
دوران سالمندی و فرتوتی همه اصطلاحات علمی از ذهن انسان رخت بر می بندد و در این
امر، فرقی بین حوزه و دانشگاه نیست، یعنی انسان به جائی می رسد که اگر بخواهد یک
سطر عبارت فارسی یا عربی را بطورصحیح بخواند، برای او مقدور نیست»
این بینش امام
(ره) بدین خاطر است که بعضی از افراد، همانطور که ناآگاه به دنیا آمده اند، ناآگاه
نیز می میرند؛ وقتی انسان ناآگاه مرد، در قیامت نیز در صف ناآگاهان محشور می شود،
زیرا علمی فراهم نکرد برای آنکه زندگی خود را تامین کند و نام و نانی به دست آورد و
به دست هم آورد، ولی برای آخرت کاری نکرد تا وارسته شود. اگر از اول تا آخر قرآن را
چند بار قرائت کنید، هرگز این مطلب را نخواهید یافت که:
«قد افلح من تعلم» :
رستگار شد کسی که دانشمند و با سواد شد.
اما این مطلب با عبارات گوناگون بیان
شده است که:
«قد افلح من تزکی» (1)… «قد افلح من زکاها» (2) رستگار شد کسی که
تزکیه شد و پاک از زشتیها گردید.
[پس] خوشا به حال کسی که «آدم خوبی» شد.
دانشمند و عالم شدن را مقدمه وارسته شدن دانست. (3) کلید علم و دانش، اظهار و اقرار
به جهل است: «لا ادری نصف العلم»، نمی دانم؛ نیمی از دانش است. اگر به جهل خود یقین
کردی، راه علم به رویت باز می شود. انسان وقتی نور فهم و علم پیدا کرد، غیر از حق
تعالی چیز دیگری را نمی بیند، هر جا بنگرد، حق را می بیند، جایی نمی یابد که حق
تعالی نباشد: «فاینما تولوا فثم وجه الله»،(4) ببین فرق علم وجهل چقدر است.
(5)
2 - شیوه منتقدانه در مطالعه
خواندن بدون اندیشه، مانند خوردن بدون هضم
کردن است.(6) و به کار گیری اندیشه و انتقاد در مطالعه، ذهن انسان را از حالت
منفعلانه خارج می کند، فعال و نقاد، توانا و برنا می سازد. عادت به دقت در مطالعه،
نعمتی بزرگ است که انسان را با مفاهیم و موضوعات جدیدتری آشنا می سازد و توانائیهای
فرد را نمایان می کند.
«جمیز مکاش» می گوید:
«کتابی را که می خوانی، نباید
به جای تو فکر کند، بلکه باید تو را به اندیشیدن وا دارد.» (7)
3 - آشنائی با
کتاب های برگزیده و آثار برتر
آشنائی جوانان و نوجوانان با منابع مفید و کتاب
های برگزیده سال -به ویژه در گروه نوجوانان و جوانان- از طریق پدران و مادران،
مربیان و رسانه های گروهی و نشست های اثر گذار با چهره های شاخص و برجسته شهره کشور
و یا جهان، بی هیچ سخن و نصیحتی، نیروئی صد چندان در به کارگیری تمامی توان، جهت
پیشرفت وتعالی جوانان، ایجاد می کند.
آنان را به الگوگیری و اسوه پذیری سوق
می دهد و در عرصه های تحقیق و پژوهش و نگارش وادار به کشف استعدادهای پیدا و
ناپیدای خویش می کند.
«تقویت انگیزه های مطالعاتی» همراه با «تقویت اندیشه های
مطالعاتی»، شیوه ای دائم، کارآمد و پرثمر خواهد بود و نسل نو را که جویای جاودانگی
و اثر گذاری در عرصه های مختلف اجتماعی هستند، در به کارگیری قلم، حضور در کلاسهای
آموزش نویسندگی و کارگاههای تحقیقاتی و کسب مهارت یا هنر نویسندگی تشویق می کند.
«ولتر» فیلسوف و نویسنده فرانسوی، عزت و عظمت نویسندگی را این گونه به تصویر می
کشد:
«تا زمانی که قلم یک ادیب در دست من است، از اینکه تاج پادشاهی بر سر
ندارم، رنج نمی برم.»
و «بنیامین دیسرائیلی» بر این باور است که:
«ممکن است
یک نویسنده به اندازه یک سیاستمدار و یا یک جهانگشا، در تغییر سرنوشت دنیا دخالت
داشته باشد. این تاثیر فراگیر باعث چنین بینشی بین انگلیسی ها شده است:
«انگلستان در هر پایتخت دو سفیر دارد: سفیر حکومت و خبرنگار تایمز؛ چه بسا که
نظر خبرنگار قبل از سفیر پذیرفته شود.»(8 )
4- مطالعه زندگینامه بزرگان و
مشاهیر
آشنائی نسل نو با زندگانی پاکان و صالحان، باعث صیقل و جلای گوهر وجود
آنها می شود و بذر امید و آرزو را در دلهای آنان می افشاند و حقیقت زندگی مجسم می
شود تا از گذشته یکایک چهره های پیروز و سرشناس آگاهی یابند و بدانند رهاورد صبر و
بردباری، فقر و ناداری، تلاش و هوشیاری و قناعت و پایداری، چیزی جز پیشرفت و
پویائی، تکامل و دانائی و عظمت و پارسائی نبوده است، زیرا:
به هوس کار
نیاید، به تمنا نشود
کاندرین راه، بسی خون جگر باید خورد
بزرگترین نکته درس
آموزی که نسل جوان از زندگینامه بزرگان می آموزد، این است که درمی یابند، انسان به
چه پایه ای از حد کمال می تواند برسد و چه کارهای عظیمی در آفرینش می تواند انجام
دهد. امام علی (علیه السلام) آنگاه که از جنگ صفین باز می گشت، به سرزمین «حاضرین»
از روستاهای بین شام و عراق رسید. در این منطقه نامه ای به پور دلبند خود، امام حسن
مجتبی (علیه السلام) نوشت و در فراز 24 این نامه به فرزند خود می فرماید:
«پسرم! درست است که من به اندازه پیشینیان عمر نکرده ام، اما در کردار آنان نظر
افکندم و در اخبارشان اندیشیدم و در آثارشان سیر کردم تا آنجا که گویا یکی از آنها
شده ام، بلکه با مطالعه تاریخ آنان، گویا از اول تا پایان عمرشان با آنها بوده ام،
قسمتهای روشن و شیرین زندگی آنان را از دوران تیرگی شناختم و زندگانی سودمند آنها
را با دوران زیانبارشان شناسائی کردم. سپس از هر چیزی، مهم و ارزشمند آن را، و از
هر حادثه ای، زیبا و شیرین آن را برای تو برگزیدم و ناشناخته های آنان را دور کردم،
پس آن گونه که پدری مهربان نیکی ها را برای فرزندش می پسندد، من نیز بر آن شدم تو
را با خوبیها تربیت کنم، زیرا در آغاز زندگی قرار داری، تازه به روزگار روی آورده
ای، نیتی سالم و روحی با صفا داری.»(9)
5- گزینش و سنجش آثار
عقیده یکی
از اندیشمندان در باره کتاب این بود که:
«در علوم باید جدیدترین کتابها را
خواند و در ادبیات، قدیمی ترین آنها را.»
گویا این تفکر بود که به پروفسور
پراملد از صاحب نظران مکتب «پیشرفت گرا» الهام بخشیده و او پیشنهاد کرد
که:
«جوانان باید قبل از فراغت در دوره دبیرستان و زمانی که هنوز به دانشگاه
وارد نشده اند، یکصد جلد از آثار ارزنده و شاهکارهای ادبیات جهان و کشور خویش را
مطالعه کنند تا چشم انداز وسیع و ارزنده ای به زندگی و جلوه های آن پیدا نمایند.»
(10)
به یقین تفهیم این واقعیت که ایده «هر کتاب، ارزش یک بار خواندن را دارد
همانند نظریه هر غذا و خوراکی، ارزش یک بار خوردن را دارد» است، پس باید به ظاهر
زیبا، کلمات آهنگین، نوشتار احساسی و موضوعات پر جاذبه ظاهری بسنده نکنند، بلکه پیش
از آن با صاحبان خرد و اندیشه و اهل تجربه و بینش مشورت نمایند و با گزینش و سنجش،
دل و دیده خویش را در اختیار یک نویسنده قرار دهند.
6 - بهره گیری از دانشها
و روشهای جدید و کارآمد
دنیای امروز با پیشرفتها و فن آوریهای جدید با محاسبه
ثانیه ها و آینه ها سخن می گوید و شیوه های مطالعه «لاک پشتی» را نمی پذیرد.
استفاده از فن تندخوانی و بهره گیری از روش افزایش قدرت درک مطالب و سرعت انتقال
موضوعات، باعث بهره گیری از اندک زمان با بیشترین امکان می شود تا علاوه بر «بینش»
و «کوشش»، « روش» نیز سهم خود را در پیشرفت چشمگیر نسل نو ایفا کند و استعدادهای
نهفته و آماده را به فعلیت و بهره دهی برساند. گرچه امروزه برخی از فرزندان، گامهای
بسیاری از پدران و مادران و مربیان نسبت به آشنائی با علوم و فنون روز و کارآمد
جلوتر هستند، اما آگاهی اطرافیان سهمی بسیار در فراهم ساختن بسترها و بایسته های
پیشرفت و پویائی ایفا می کنند و جلوه های تجربی گذشته را به مدد دانش و بینش امروز
می رساند، که:
می توان رفت به یک چشم پریدن تا مصر
بوی
پیراهن اگر، قافله سالار شود (11)
پی
نوشتها:
1- سوره اعلی ، آیه 14.
2- سوره الشمس ، آیه 9؛ ر. ک:
سوره المومن آیه 1.
3- آیت الله جوادی آملی، ر. ک: بنیان مرصوص، ص198 –171.
4- سوره بقره آیه 115.
5- عارف وارسته مرحوم دولابی . ر.ک: جوانان، پرسش
ها و پاسخ ها، ج 2، ص384 .
6- پرمود بترا.
7- ر.ک: آموزش و پرورش
برای آینده، اجلاس منطقه ای یونسکو ، ص73.
8- یک شاخه گل مینا، ص164و132 .
9- نهج البلاغه، نامه 31، فراز 28-24 .
10- جوان و نیروی چهارم زندگی ، ص138-136 .
11- صائب.
عوامل عدم تمرکز و تکنیکهای کسب تمرکز
تمرکز چیست؟
• آیا حین مطالعه یا گوش دادن به درس با کوچکترین صدایی حواستان پرت میشود و مدتی طول میکشد تا دوباره تمرکز پیدا کنید؟
• آیا تابحال به عواملی که باعث عدم تمرکزتان میشود توجه کرده‌اید؟ یا فقط رنج برده و با آن دست و پنجه نرم کرده‌اید؟
• منظور از تمرکز حواس ، فکر کردن صرف به یک موضوع نیست. تمرکز حواس یعنی زمانی که شما مطالب مربوط به یک موضوع را نگهداری یا رد میکنید تا بتوانید اصل موضوع را در ذهنتان حفظ کنید.
عوامل عدم تمرکز
• عوامل جسمانی: مانند گرسنگی ف خستگی ، بی‌خوابی ، سردرد ، بیماری و ... .
• عوامل محیطی: مانند هوای گرم یا سرد ، نور کم ف سر و صدا ، صدای یکنواخت معلم ، زمان تدریس و همچنین زمان مطالعه بعد از خوردن غذای سنگین و ... .
• عوامل روانی: مانند درگیریهای ذهنی ، اضطراب ف عادت نداشتن به مطالعه ، نفهمیدن درس یا ضعیف بودن در آن ، علاقه به موضوع و مبحث مد نظر و ... .
تکنیکهای کسب تمرکز
1. یک راه خوب جهت کسب تمرکز از قبل خواندن درس است.
2. هنگام خواندن برای بدست آوردن و نگه داشتن تمرکز حواس با خود صحبت کنید.
3. دیدگاه مثبت داشته باشید.
4. سر و صدای اطراف را نادیده بگیرید.
5. از تکنیک عنکبوت استفاده کنید. به عبارتی حس کنجکادوی خود را کنترل کرده و بر پیرامون بی توجه باشید.
6. از اصل "جانداریم" استفاده کنید. یعنی تصور کنید که ذهن شما با افکاری در مورد مطلبی که جلوی شما موجود است ، پر شده است. پس مغز شما برای سایر افکار فضا باز نمیکند.
7. از تکنیک علامت گذاری استفاده کنید. در اول علامتهای متعددی خواهید داشت به مرور علامتهای بامسمایی خواهید یافت.
8. به قدرت اراده اعتماد نکنید. قدرت اراده به تنهایی موجب تمرکز حواس نمیشود. اگر در فکر تمرکز حواس باشید تمرکز نحواهید یافت!!!
9. مطمئن باشید همه چیز دارید. قبل از شروع مطالعه یا انجام کاری مطوئن شوید که تمام ابزارهای کارتان را فراهم کرده‌اید
عادت های غلط درمطالعه
روش های درست خواندن رابیاموزیم
علت بهره وری پایین تعدادی از دانش آموزان عادتهای غلط آنها هنگام مطالعه است.
این دسته از دانش آموزان بدون این که خود متوجه باشند با عادتهای غلطشان مانع افزایش بهره وری خود در زمان مطالعه می شوند و به اشتباه هوش و حافظه خود را مقصر اصلی معرفی می کنند. شاید شما نیز بدون این که خود متوجه باشید یکی از دانش آموزانی باشید که ناخودآگاه مرتکب یکی از اشتباهات زیر می شوید ، ولی فکر می کنید که اشکال از هوش و حافظه شماست. برای پی بردن به معمولی ترین اشتباهاتی که دانش آموزان مرتکب آن می شوند به برخی از عادت های غلط در هنگام مطالعه نگاهی بیندازید.
غلطگیری از روج های رایج مطالعه را از محل مطالعه آغاز می کنیم. بسیاری از دانش آموزان پارک را برای خواندن دروس روزانه خود انتخاب می کنند. چقدر با این روش موافق هستید؟
پارک جای مطالعه درس نیست
اگر چه پارک محیطی طبیعی و مناسب برای مطالعه به نظر می رسد و خیلی از دانش آموزان از به آن عنوان مکان مطالعه استفاده می کنند ، اما واقعیت این است که پارک برای مطالعه محیطی کاملا نامناسب است. پارک عوامل حواس پرتی فراوان دارد: رفت و آمد ، بازی و سر و صدای بچه ها ، مناظر زیبا و... همه و همه هنگام مطالعه به سراغ دانش آموزان می آیند و حواس آنها را پرت می کنند. ضمن آن که شما در کودکی شرطی شده اید که پارک جای بازی یا استراحت است و همین زمینه ذهنی قبلی مانع تمرکز حواس کافی برای مطالعه می شود. شاید این که شما در پارک هنگام مطالعه خیلی زود خوابتان می گیرد یا متوجه و غرق بازی بچه ها می شوید ، به علت همین زمینه ذهنی باشد. نکته دیگر این که طبیعت همیشه تفکر برانگیز است و شما در پارک با مظاهر طبیعی زیادی روبه رو هستید که ذهن شما بسرعت درگیر آنها و در نتیجه حواس شما از موضوع مطالعه پرت می شود.
موسیقی و مطالعه نباید همزمان باشد
تحقیقات نشان داده است که موسیقی ملایم و آرام بخش و بدون کلام توانایی یادگیری را افزایش می دهد و خیلی از دانش آموزان به خاطر برداشت نادرستی که از این موضوع داشته اند هنگام مطالعه به موسیقی گوش می دهند. باید تاکید کرد که گوش کردن به موسیقی همزمان با مطالعه یعنی یک عامل حواس پرتی بسیار کارا و موثر را در اختیار ذهن گذاشتن ؛ اما پیش از آن لازم است متذکر شد که موسیقی زمانی چنین تاثیری دارد که شما با تمرکز حواس به آن گوش فرا دهید. هنگام مطالعه شما باید بر مطالب متمرکز باشید و ذهن نمی تواند در یک آن بر دو موضوع تمرکز داشته باشد ، در نتیجه وقتی شما هنگام مطالعه برای خود موسیقی پخش می کنید یا توجه شما به موسیقی معطوف است در این صورت کلا حواستان از مطالعه پرت شده یا توجه شما معطوف به مطالب درسی است که در این صورت متوجه موسیقی نیستید و در نتیجه موسیقی ، آن تاثیرات را روی شما نخواهد داشت و به این ترتیب یک عامل حواس پرتی قوی خواهد شد.
موسیقی آرام و بدون کلام پیش از مطالعه به آرامش ذهنی شما کمک می کند و توان یادگیری شما را افزایش می دهد ، چرا که موجب ایجاد خلائ ذهنی می شود. نکته دیگر آن که گوش کردن به موسیقی پس از مطالعه هم خوب است ، اما به هیچ عنوان همزمان با مطالعه موسیقی گوش نکنید و از گوش دادن به موسیقی های تند خودداری کنید. مطالعه در محیط ساکت غلط است
یکی از باورهای نادرست برخی دانش آموزان این است که برای داشتن تمرکز حواس باید در محیط ، سکوت مطلق برقرار باشد. واقعیت این است که هر چه محیطی ساکت تر باشد ، برای تمرکز حواس بهتر است و ما محیطی را انتخاب می کنیم که سر و صدای کمتری داشته باشد ؛ اما به هیچ عنوان در جستجوی محیطی نیستیم که سکوت مطلق در آن برقرار باشد. سکوت هم نسبی است. سر و صدای محیطهای مختلف با هم متفاوت است.
بهترین مکان برای مطالعه جایی است که سرو صدا در آن از بقیه جاهای دیگر کمتر باشد. مثلا اگر اکنون شما می خواهید مطالعه کنید و تنها مکانی که در اختیار دارید، اتاقی است که در آن تلویزیون روشن است مسلما این محیط ایده آل نیست ؛ اما شما می توانید در دورترین نقطه اتاق از تلویزیون و پشت به آن بنشینید و مطالعه کنید. در این حالت شما از بهترین شرایط ممکن برای مطالعه استفاده کرده اید. یک نکته دیگر این که اساسا مطالعه در جای کاملا ساکت غلط است. شما این گونه به محیط بسیار ساکت عادت می کنید و شرطی می شوید که فقط در چنین مکانهایی مطالعه کنید. آن وقت در محیطهای دیگر با کوچکترین سر و صدایی تمرکز شما به هم می ریزد و ایجاد تمرکز دوباره برایتان مشکل می شود. در محیط منزل ، در مدرسه ، دانشگاه و محل کار هر جا که هستید نسبتا ساکت ترین مکان را برای مطالعه انتخاب کنید
نیمه شب مطالعه نکنید
آرامش ، خواب و استراحت کافی بخصوص در شب ، برای پرورش توانایی های ذهنی و تمرکز حواس و حافظه خیلی موثر است. در هیچ شرایطی ، نیمه شب مطالعه نکنید. با این توجیهات که من به مطالعه در شب عادت دارم ، سکوت منزل هنگام شب بیشتر است و... خود را متقاعد نکنید که در شب بهتر مطالعه می کنید ؛ چرا که شارژ عصبی و مغناطیسی بدن ، شب هنگام انجام می گیرد و شما با بی خوابی در شب خود را از شارژ عصبی مغز محروم می کنید ، بنابراین هر چقدر به مطالعه در نیمه شب عادت دارید ، از این پس دیگر نیمه شب مطالعه نکنید.
خودتان را عادت دهید که روز یا اول شب مطالعه کنید. نکته دیگر این که توجه داشته باشید هنگام خواب یا استراحت عمیق شب آنچه را که در طول روز خوانده اید ، پردازش ذهنی می شود و در مغز عمل جایگزینی صورت می گیرد. شما به هیچ وجه هنگام خواب وقت تلف نمی کنید ، بلکه ذهن شما ناخودآگاه به تثبیت آموخته های روز می پردازد.
با معلم رقابت نکنید
هر چند مطالعه اجمالی پیش از ورود به کلاس برای درک بهتر مطالب مزایایی دارد ، ولی کسب اطلاعات پیش از حضور در کلاس می تواند یک اشکال بزرگ نیز تولید کند و آن رقابت با استاد یا به عبارتی به مبارزه طلبیدن معلم است. به این ترتیب دانش آموز ذهن خود را مدام متوجه دانسته های خود می کند و منتظر می ماند تا در اولین فرصت آنها را بیان کند یا این که بعمد سوالی می پرسد تا فقط نشان دهد مطالب را پیشاپیش می داند. یادتان باشد که هدف از کسب اطلاعات اولیه فقط ایجاد یک نوع کنجکاوی و علاقه مندی برای تمرکز حواس در کلاس و گوش دادن و یادگرفتن بیشتر و نه برای خودنمایی در کلاس است.
برای این که ذهنتان خالی باشد اطلاعات خود را پیش از کلاس روی کاغذی بیاورید و بالای آن بنویسید: هدف من این است که با گوش دادن به درس امروز ، اطلاعات ناقص خود را کامل تر کنم.
وقتی شما این جمله را یادداشت می کنید در خود میل بیشتری برای یادگیری ایجاد می کنید و با خود عهد می بندید که در کلاس زیاد صحبت نکنید. فراموش نکنید که شما به عنوان یک دانش آموز باید یک شنونده فعال باشید نه یک سخنران مبارز.
خودتان را با معلم مقایسه نکنید
به هیچ عنوان در لحظه حضورتان در کلاس ، اطلاعات قبلی خود را با اطلاعات معلم مقایسه نکنید. این مقایسه ، ذهن شما را به خود مشغول می کند و برای چند دقیقه حواس شما را پرت می کند. مقایسه اطلاعات خودتان با اطلاعاتی که سر کلاس از معلم می گیرید ، فقط باید در چند دقیقه پایانی کلاس یا حتی پس از آن صورت گیرد. اگر سر کلاس این مقایسه را انجام دهید ، چه احساس کنید که دانسته شما و اطلاعات معلم در یک سطح است و چه احساس کنید این دو با هم تفاوت دارند ، تمرکز خود را از دست می دهید و حواستان پرت می شود.
در حالت اول هیجان ذهنی عامل حواس پرتی شماست و در حالت دوم ، احساس متفاوت بودن دانسته های قبلی شما از اطلاعات معلم ، ذهن شما را تحریک می کند که سوالی از معلم بپرسید و حتی شاید تمایل پیدا کنید که به نوعی دانسته های خودتان را توجیه کنید که این موجب حواس پرتی شما در سر کلاس و کاهش میزان یادگیری می شود.
پس از غذا و ورزش مطالعه نکنید
تعدادی از دانش آموزان پس از خوردن غذا و تعدادی دیگر پس از انجام تمرین های سنگین ورزشی بلافاصله به مطالعه خود ادامه می دهند. مطالعه پس از خوردن غذا باعث عدم تمرکز می شود. مغز شما برای فعالیت های ذهنی بیش از همه به اکسیژن نیاز دارد و این اکسیژن را از خون می گیرد و جریان خون شما پس از غذا خوردن تا حدود 1.5 ساعت بیشتر متوجه اندام های گوارشی است تا مغز.
به همین علت است که شما پس از غذا خوردن بیشتر تمایل دارید استراحت کنید تا این که فعالیت های فکری انجام دهید. دست کم یک ساعت پس از صرف غذا از مطالعه کردن اجتناب کنید ، در حالی که مطالعه پس از ورزش نیز بازده زیادی به همراه ندارد. تعدادی از دانش آموزان پس از یک ورزش سنگین با همان خستگی و بدن عرق کرده ، شروع به مطالعه می کنند و انتظار دارند با این هیجان فیزیکی تمرکز حواس هم داشته باشند. چنین چیزی غیر ممکن است ولی این دسته از دانش آموزان بدون آگاهی داشتن از این موضوع ، هوش و حواس خود را متهم می کنند و می گویند: حافظه ام ضعیف است ، حواسم پرت است و... واقعیت این است که نباید از خودتان انتظار بیجا داشته باشید. مسلم است که با حالتهای منفی مانند خستگی ، گرسنگی و بی خوابی و هیجان فراوان نمی توانید تمرکزی عالی داشته باشید و این عدم تمرکز کاملا طبیعی است. هیچ دانش آموزی نمی تواند در حالت خستگی پس از ورزش تمرکز حواس داشته باشد. شما باید ابتدا استراحت کنید ، آرام شوید و پس از ایجاد حالت یادگیری مطالعه را شروع کنید.
مطالب درسی را روی هم انبار نکنید
یک ضرب المثل قدیمی ایرانی می گوید که کار امروز را به فردا مسپار. متاسفانه تعدادی از دانش آموزان اصلا توجهی به مفهوم این ضرب المثل و نقش و اهمیت آن در زندگی تحصیلی خود نمی کنند. بی توجهی به مطالعه منظم و روزمره باعث می شود شما مجبور شوید حجم زیادی از مطالب درسی را شب امتحان مطالعه کنید. یکی از عمده ترین مسائلی که باعث اضطراب می شود ، انباشته شدن دروس برای شب امتحان است. مسلما وقتی شما در طول سال تحصیلی مطالعه نمی کنید و همه مطالب را برای شب امتحان انبار می کنید ، با یک ضرب العجل و فشار عصبی و اضطراب مواجه می شوید که بیش از هر عامل دیگری ، میزان تمرکز فکری و یادگیری شما را کاهش می دهد. متخصصان مطالعه و یادگیری بشدت بر این موضوع تاکید می کنند که مهمترین عامل تخریب حافظه و عدم دستیابی به تمرکز عالی ، اضطراب است.
برنامه ریزی درسی ، مطالعه در طول سال تحصیلی و استفاده بهتر از زمان و البته آسودگی شب امتحان از تمام اضطراب های کاذب جلوگیری می کند. اضطراب در بسیاری از موارد از تصورات نگران کننده دانش آموزان درباره خودشان نشات می گیرد ، یعنی با این که شما درس خود را می خوانید و اهل مطالعه هستید ، مدام تصور نگران کننده ای از خودتان در ذهن دارید که بازده فعالیت ذهنی شما را کاهش می دهد و به حافظه و تمرکز شما لطمه وارد می کند.
بهترین و آسان ترین شیوه برای مقابله با این اضطراب کاذب انجام تمرینات تلقین تجسمی است که بی جهت ساده گرفته می شود. یکی از بهترین روشها برای مقابله با این گونه اضطراب ها این است که این جملات را برای خود تکرار کنید: من با تمرینات عالی ام روز به روز تمرکز بیشتری پیدا می کنم. من سرشار از آرامشم و در این آرامش ، تمرکز جاری است. حافظه ام بسیار عالی است و روز به روز بهتر می شود. در لحظاتی که این جملات را می گویید و تکرار می کنید، خود را در ذهن خود ببینید. خود را در جلسه امتحان ببینید که در نهایت آرامش نشسته اید ، برگه امتحان در دست شماست ، همه جوابها را می دانید و به همه پرسشها با آرامش کامل و شادی فراوان جواب می دهید.
این تصویر را شبها خصوصا پیش از خواب ، بوضوح در ذهن خود ببینید و از آن به شوق بیایید. پس از مدتی که تلقین و بیان عبارت های تاکیدی بالا را صبح و ظهر و شب انجام دادید و بویژه تصویر ذهنی مثبت خود را هر شب مجسم کردید ، هم اعتماد به نفس و روحیه تان عالی می شود و هم میزان تمرکز ، حافظه و یادگیری تان بهبود می یابد.